Το τραύμα και η θεραπεία του

23.06.2024
  1. Τί είναι το τραύμα;

Το τραύμα είναι ένα συμβάν στη ζωή ενός ανθρώπου το οποίο ξεπερνά τις ικανότητές του να υποφέρει. Πρόκειται για τις επίμονες συναισθηματικές συνέπειες ενός τρομακτικού γεγονότος. Με άλλα λόγια, είναι αυτό που είναι αδύνατο να αντέξει κανείς. Αυτό συνεπάγεται μακροχρόνιες διαταραχές στο επίπεδο της ψυχικής λειτουργίας. Πρόκειται για βαθιές χαρακιές που προκαλεί το τραύμα στον ψυχισμό. Σε αυτήν την περίπτωση, ο ψυχισμός είναι ανίκανος να εκτονώσει την εμπειρία και το τραύμα παραμένει στο εσωτερικό του ψυχισμού ως «ξένο σώμα».

Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του τραύματος είναι ότι επανέρχεται ανεξέλεγκτα στην μνήμη. Το άτομο προσπαθεί να το ξεχάσει και αυτό ίσως το καταφέρνει για κάποιο χρονικό διάστημα. Αλλά στην πραγματικότητα το τραύμα είναι κυκλικό και επανέρχεται. Το άτομο φυλακίζεται έτσι στο παρελθόν του, δεν μπορεί παρά να αναμασά τις αναμνήσεις του και να υποφέρει από αυτές. Τότε είναι που το άτομο εισέρχεται σε κατάσταση μετατραυματικού στρες, με συνέπεια να μην μπορεί να ελέγξει τα συναισθήματά του και να διατηρήσει αρμονικές σχέσεις με τον εαυτό του και τους άλλους. Αυτό που κυρίως πλήττεται είναι ο δεσμός εμπιστοσύνης που συνδέει το άτομο με τους άλλους. Ο τραυματισμένος γίνεται αγχώδης, ευερέθιστος και ξαναβλέπει τις εικόνες τρόμου. Μπορεί να έχει εφιάλτες και κατάθλιψη. Το τραύμα γίνεται μέρος της ιστορίας του ατόμου, σαν ένα φάντασμα που το συνοδεύει.

Σε γενικές γραμμές, υπάρχουν δύο ειδών τραυματικές εμπειρίες: 1) αυτές που συμβαίνουν από νωρίς στη ζωή και έχουν να κάνουν κυρίως με την ρήξη του οικογενειακού δεσμού, π.χ. εγκατάλειψη, κακομεταχείρηση, ενδοοικογενειακή βία. 2) Υπάρχουν όμως και τραυματικές καταστάσεις οι οποίες συμβαίνουν στην ενήλικη ζωή και το χαρακτηριστικό τους είναι ότι ξεφεύγουν από τον έλεγχο του ατόμου, π.χ. βαριά ατυχήματα, βία, πόλεμος, φυσικές καταστροφές, ξαφνικές απώλειες αγαπημένων προσώπων.

Όμως, τί καθιστά ένα γεγονός τραυματικό; Γιατί το ίδιο γεγονός δεν είναι εξίσου τραυματικό για όλους. Για να απαντήσουμε στο παραπάνω ερώτημα, θα πρέπει να παρατηρήσουμε ότι οι πιο σημαντικοί παράγοντες προστασίας έναντι του τραυματισμού είναι, πρώτον, η ασφαλής προσκόλληση, δηλαδή η συναισθηματική ασφάλεια κατά την παιδική ηλικία. Πρόκειται δηλαδή για κάτι που σχετίζεται άμεσα με την ίδια την ιστορία του ατόμου. Δεύτερον, η ικανότητα του ατόμου να εκφράζεται με τον λόγο. Η ικανότητα να σχηματίζουμε μία λεκτική αναπαράσταση του γεγονότος που μας συνέβη και να βρίσκουμε και κάποιον να του απευθύνουμε αυτήν την αφήγηση είναι ένας τρόπος ώστε να μάθουμε να διαχειριζόμαστε τα συναισθήματά μας.

Αυτό εξηγεί γιατί απέναντι σε ένα συνταρακτικό γεγονός, τα άτομα που ένιωσαν από νωρίς ασφάλεια και έχουν μάθει να επικοινωνούν, τραυματίζονται σε μικρότερο βαθμό. Τα άτομα με ασφαλή προσκόλληση βιώνουν μεν τον πόνο που προκαλούν οι αποχωρισμοί και οι απώλειες που είναι αναπόφευκτες στη ζωή. Σε δεύτερο όμως χρόνο ανασυντάσσουν τις δυνάμεις τους και προχωρούν με νέο σχέδιο. Αντίθετα, όσοι έζησαν από νωρίς στην απομόνωση, πριν αρχίσουν να μιλούν, γίνονται συναισθηματικά ευάλωτοι και βιώνουν αυτές τις αναπόφευκτες αντιξοότητες σαν μία ανεπανόρθωτη απώλεια. Αυτό λοιπόν που ενισχύει την ανθεκτικότητα στο τραύμα είναι αφενός η ασφαλής προσκόλληση και αφετέρου το νόημα που μία λεκτική διεργασία θα προσφέρει στον τραυματισμένο μετά το πλήγμα.

Πρέπει επιπλέον να γνωρίζουμε ότι είναι δυνατόν να τροποποιηθούν τα βαθύτερα συναισθήματα ενός ατόμου ανάλογα με την αφήγηση η οποία δομεί τον εσωτερικό του κόσμο. Αυτό το μοίρασμα των αφηγήσεων είναι συνήθως απόν σε ένα ατομικό τραύμα, ενώ αντίθετα παραμένει ενεργό στην περίπτωση του συλλογικού τραύματος. Το συλλογικό τραύμα συνενώνει τα μέλη μιας ομάδας τα οποία συσπειρώνονται για να αντιμετωπίσουν τον εισβολέα. Απεναντίας, το ατομικό τραύμα τείνει να απομονώσει το άτομο στον πόνο του. Από την άλλη, μπροστά σε μία συλλογική τραγωδία διαπιστώνουμε συχνά την ενίσχυση της αλληλεγγύης.

 

2. Πώς θεραπεύεται το τραύμα;

Μία βασική μέθοδος για να επουλωθεί το τραύμα είναι η ίδια η διαδικασία της αφήγησης, να μιλήσει δηλαδή κανείς για αυτό. Η ψυχοθεραπεία δίνει τη δυνατότητα στο άτομο να αποδώσει ένα νόημα στο ίδιο το τραύμα και με τον τρόπο αυτό να το σχετικοποιήσει. Ο τραυματισμένος αρχίζει να ανακτά τον έλεγχο αυτού που του συνέβη, χρησιμοποιεί την ανάμνηση του τραύματος για να οργανώσει έναν νέο τρόπο ζωής. Η αφήγηση αυτή, η οποία γίνεται με την βοήθεια του ψυχολόγου – ψυχοθεραπευτή, δεν γίνεται με σκοπό την επιστροφή του παρελθόντος, αλλά στοχεύει στη συμφιλίωση του ατόμου με την ιστορία του.

Με άλλα λόγια, η θεραπεία επιτρέπει στο άτομο να ανακαλύψει τη δική του σημασία για το γεγονός και να αποκτήσει επίγνωση της σημασίας αυτής: το τραυματικό γεγονός, ενώ ως τότε έμοιαζε να ισοπεδώνει το άτομο κάτω από το αβάσταχτο βάρος του εγκλωβίζοντάς το σε μία κατάσταση αδιέξοδου πόνου, τώρα σημασιοδοτείται και επομένως γίνεται αναπαράστιμο και επικοινωνήσιμο. Αυτή ακριβώς η λεκτική αναμόρφωση του τραυματικού βιώματος και η ανακάλυψη της αλήθειας του για το ίδιο το άτομο επιτρέπουν ένα είδος λυτρωτικής κάθαρσης.

Share