Τέσσερα ερωτήματα για την εφηβεία

1) Τί αλλαγές συμβαίνουν στην εφηβεία και πόσο επηρεάζουν τον έφηβο;

Η ήβη είναι μια περίοδος μεγάλων βιολογικών αλλαγών και ουσιαστικά σχετίζεται με τη γενετήσια ωρίμανση. Η έξοδος από την παιδικότητα έχει συγκεκριμένα βιολογικά σημάδια στα κορίτσια και τα αγόρια: έχουμε την εμμηνόρροια για τα κορίτσια και την εκσπερμάτιση για τα αγόρια. Τόσο τα αγόρια όσο και τα κορίτσια καλούνται σε αυτήν την φάση να δουν πώς θα τα βγάλουν πέρα με αυτήν την μεταμόρφωση του σώματος, καθώς πλέον μπορούν να έχουν πραγματικές σεξουαλικές σχέσεις. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει μια έντονη αφύπνιση της σεξουαλικότητας που ωθεί σε μια ψυχική μεταμόρφωση. Στην παιδική ηλικία η σεξουαλικότητα ναι μεν είναι υπαρκτή, αλλά η φύση της είναι αυτοερωτική. Η εφηβεία από την άλλη, μπορεί να οριστεί ως μια εποχή κατά την οποία η σεξουαλικότητα αποκτά αντικείμενο, δηλαδή απευθύνεται στον άλλον. Έτσι, όσον αφορά τον ψυχισμό, για πρώτη φορά ανάμεσα στα αντικείμενα της επιθυμίας συγκαταλέγεται το σώμα των συνομηλίκων. Ο έφηβος καλείται να βγει από τα όρια του Εγώ του μέσα στα οποία παρέμενε όσο ήταν παιδί. Αυτή η έξοδος από το Εγώ είναι μια πρωτόγνωρη κατάσταση και προκαλεί στον έφηβο ευχαρίστηση ανάμεικτη με δυσφορία. Η εφηβική μελαγχολία, κατάθλιψη ή και απομόνωση μπορεί να ερμηνευθεί ως μια απόπειρα αναδίπλωσης στο Εγώ και αποφυγής της αναστάτωσης που δημιουργεί μία ανάγκη εξόδου από αυτό. Επομένως, η έξοδος από το Εγώ έχει σαν αποτέλεσμα την μεταστροφή του αντικειμένου της αγάπης από τον γονέα στο συνομήλικο. Μάλιστα ο Φρόυντ αναφέρει αυτόν τον επαναπροσανατολισμό της αγάπης του εφήβου ως «ένα από τα πιο οδυνηρά ψυχικά επιτεύγματα της ηβικής περιόδου»(1).

2) Υπάρχουν διαφορές στον τρόπο που βιώνουν την εφηβεία τα αγόρια και τα κορίτσια;

Αυτό που συμβαίνει κατά την εφηβεία και είναι εξαιρετικά σημαντικό είναι η λεγόμενη σεξουαλική διαφοροποίηση. Με βάση πλήθος ερευνών έχει παρατηρηθεί ότι αυτή η διαφοροποίηση στα κορίτσια προηγείται χρονικά της ανάλογης διαφοροποίησης στα αγόρια. Η συγκρότηση της θηλυκότητας είναι πρόωρη τα κορίτσια, ενώ αυτό που θα ονομάζαμε ανδρισμός στα αγόρια επέρχεται αργότερα. Το κορίτσι δηλαδή εμφανίζεται ως γυναίκα νωρίτερα από ότι ένα αγόρι εμφανίζεται ως άντρας. Στα κορίτσια αυτή η πρόωρη συγκρότηση της θηλυκότητας καταβροχθίζει την εφηβεία καθώς συνοδεύεται από το άγχος της πρόωρης ωρίμανσης. Με άλλα λόγια, τα κορίτσια εμφανίζουν πιο νωρίς και πιο έντονα αυτό που θα ονομάζαμε προσδοκία κατάληψης μιας ενήλικης θέσης. Μάλιστα οι έφηβες δεν είναι διαφορετικές από τις γυναίκες, είναι γυναίκες πολύ νέες. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το αντίστοιχο του άγχους πρόωρης ωρίμανσης στα κορίτσια είναι ο πειρασμός της αιώνιας εφηβείας στα αγόρια που φαντάζονται ότι μπορούν να αναβάλλουν όλο και περισσότερο την ενηλικίωση. Για τα κορίτσια η ενηλικίωση είναι κάτι που πρέπει να γίνει εδώ και τώρα, ενώ για τα αγόρια είναι κάτι που μπορεί να συμβεί αύριο, μεθαύριο και εις τον αιώνα τον άπαντα. Αμήν!

3) Πώς τα αγόρια και τα κορίτσια αντιμετωπίζουν την αφύπνιση της σεξουαλικότητας στην εφηβεία;

Η εφηβεία είναι περίοδος στην οποία αγόρια και κορίτσια μπορούν πλέον να έχουν πραγματικές ερωτικές σχέσεις. Αυτό είναι κάτι εντελώς καινούργιο, πραγματικά σημαντικό στη ζωή τους και τους δημιουργεί συγχρόνως μεγάλο ενθουσιασμό και μεγάλη αναστάτωση και έως έναν βαθμό δημιουργεί και έναν φόβο. Παραδοσιακά, η διαχείριση του φόβου στη συνάντηση με τον σεξουαλικό παρτενέρ είναι διαφορετική στα αγόρια και τα κορίτσια(2). Για να αντιμετωπίσουν το γυναικείο τα αγόρια βγαίνουν παρέα. Στη συνάντηση όμως με το σώμα του άλλου, η παρέα δεν είναι εκεί για να τα καθησυχάσει και να τα προστατεύσει. Δημιουργείται λοιπόν μια αναστάτωση που ωθεί να ξαναβρούν τα φιλαράκια και να ξανακάνουν παρέα. Όσο για τα κορίτσια, αυτά πηγαίνουν δυο δυο, οι κολλητές φίλες. Το παράδοξο είναι ότι ο σκοπός αυτού του κοριτσίστικου ζευγαρώματος είναι το κορίτσι να εγκαταλείψει την φίλη της και να κάνει σχέση με ένα αγόρι. Και αν τα πράγματα δεν πάνε καλά με αυτό το αγόρι, τότε προστρέχει και πάλι στην φίλη της. Έχουμε λοιπόν να κάνουμε με μια διαφορετική προσέγγιση: από τη μία τα αγόρια που προστατεύονται από τον φόβο του γυναικείου με την παρέα και από την άλλη ένα κορίτσι που χρειάζεται ένα άλλο κορίτσι για να σχετιστεί με ένα αγόρι. Σήμερα όμως αυτό βλέπουμε ότι τείνει να αλλάξει. Βλέπουμε δηλαδή, τα κορίτσια να μαζεύονται σε παρέες όλο και πιο συχνά. Αυτό γίνεται άραγε για να προφυλαχθούν από τα αγόρια ή για να προφυλαχθούν από την ίδια την θηλυκότητα παριστάνοντας τα αγόρια; Αυτό άλλωστε είναι μια άμυνα στην οποία καταφεύγουν οι γυναίκες ακόμη και στην ενήλικη ζωή.

4) Πώς η τεχνολογία αλλάζει την σχέση του εφήβου με την γνώση;

Υπάρχει μια διαφορά όσον αφορά την απόκτηση της γνώσης στο παρόν σε σχέση με το παρελθόν(3). Ενώ παλιότερα η γνώση ήταν κάτι που αποκτούσε το παιδί με την μεσολάβηση κυρίως του γονέα και στη συνέχεια με τη μεσολάβηση του σχολικού θεσμού, τώρα στην εποχή μας η γνώση είναι αυτομάτως διαθέσιμη μέσω μιας απλής αναζήτησης στο διαδίκτυο. Σε αυτήν την περίπτωση ο έφηβος αποκτά την γνώση που επιθυμεί χωρίς να χρειάζεται να την αποσπάσει από κάποιον άλλον, δηλαδή να λάβει υπόψη τις επιθυμίες του άλλου, του γονιού, του δασκάλου και να υποστεί ενδεχομένως τους περιορισμούς που επιβάλλει ο άλλος. Το άπειρο σύμπαν της γνώσης, μέσω του διαδικτύου, έχει γίνει εξίσου διαθέσιμο στον έφηβο και τον ενήλικο, αφού πλέον βρίσκεται πολύ απλά στο τσεπάκι του.

Βιβλιογραφία

1. Σίγκμουντ Φρόυντ, Τρεις μελέτες για τη θεωρία της σεξουαλικότητας, Αθήνα, Επίκουρος.
2. Λωράν Ντυπόν, Η φαντασίωση και πέραν αυτής, στο περιοδικό Η ψυχανάλυση 9-10, Έκδοση της Ελληνικής Εταιρείας της Νέας Λακανικής Σχολής, Φεβρουάριος 2019.
3. Jacques-Alain Miller, En direction de l’ adolescence: https://www.lacan-universite.fr/wp-content/uploads/2015/04/en_direction_de_ladolescence-J_A-Miller-ie.pdf